گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا چگونه از بین می رود؟
بی‌حسی، گزگز و خواب رفتن دست و پا مشکلی است که ممکن است برای هر یک از ما پیش بیاید و غالباً نگران کننده نیست. موارد معمول کوتاه مدت است، خطری برای بدن ندارد و عموماً پی‌آمد فشار روی عصب برای مدتی کوتاه است که در اثر کارهایی مانند روی هم انداختن پاها به مدت طولانی ایجاد می‌شود. این نوع گزگز و بی‌حسی که سوزن سوزن شدن، مور مور شدن یا به خواب رفتن دست و پا نیز نامیده می‌شود، موقتی و بدون درد است.
علل خواب رفتن دست و پا
دیابت شایع‌ترین علل نوروپاتی محیطی است. بین 20 ـ 10 درصد از بیماران مبتلا به دیابت، دچار نوعی از نوروپاتی محیطی، به نام پلی نوروپاتی محیطی هستند. گزگز مربوط به پلی نوروپاتی محیطی غالباً ابتدا در پایین هر دو پا بروز می‌یابد و سپس بالای پا را نیز درگیر می‌کند، در مرحله بعد هر دو دست به خواب می‌رود و این حس سوزن سوزن شدن تا بازوها نیز بالا می‌رود. این علائم غالباً نخستین نشانه‌های دیابت محسوب می‌شود. علت بعضی از موارد نوروپاتی محیطی مشخص نیست، با این حال عارضه‌های مختلفی منجر به بروز نوروپاتی محیطی می‌شود که از جمله علت خواب رفتن دست و پا و نوروپاتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمبود ویتامین: ویتامین‌های E، B1، B6، B12 و نیاسین برای عملکرد بهینه اعصاب حیاتی‌اند. البته بالا بودن میزان B6 علت خواب رفتن دست و پا می‌باشد.
- بیماری‌های سیستمی: این بیماری‌ها شامل اختلال‌های کلیه، بیماری کبد، اختلال‌های بافت پیوندی، کم‌کاری تیروئید، سرطان و تومورهای خوشخیمی می‌شود که باعث گیرافتادگی عصب می‌شوند.
- سندرم‌های گیرافتادگی یا چسبندگی عصب: این سندرم‌ها شامل سندرم تونل کارپال، فلج عصب اولنار، فلج عصب پرونئال و فلج عصب رادیال می‌شود.
- مسمومیت: سموم مربوط به فلزات سنگین مانند سرب، آرسنیک و جیوه و بعضی از مواد شیمیایی محیطی و صنعتی از علل نوروپاتی محیطی محسوب می‌شود. داروهای خاص، به ویژه داروهای شیمی درمانی مخصوص درمان سرطان و بعضی داروهای ضدویروسی و آنتی بیوتیک نیز باعث مسمومیت می‌شود.
- عفونت: مانند بیماری لایم، شینگل، ویروس اپشتین بار، تبخال (ویروس هرپیس سیمپلکس) و اپ آی وی و ایدز
- بیماری‌های خودایمنی: شامل سندرم گیلن باره، لوپوس، روماتیسم و ام اس
- اختلال‌های ارثی: مانند گروهی از اختلال‌های موسوم به بیماری شارکو ماری توث
- آسیب دیدگی: ممکن است عصب‌ها هنگام سانحه فشرده شود، له شود یا آسیب ببیند و درد عصبی بروز یابد. برای مثال عصب در اثر فتق دیسک یا دررفتن استخوان تحت فشار قرار می‌گیرد.
علائم
علائم خواب رفتن دست و پا در تمام بیماران یکسان نیست و به نوع عصب درگیر بستگی دارد. شایع‌ترین علائم خواب رفتن دست و پا به شرح زیر است:
- ممکن است بی‌حسی و گزگز دست و کف پا به تدریج شروع شود و سپس رو به بالا در پا و بازو منتشر شود.
- سوزش
- دردی تیز و دردی مانند برق گرفتگی
- حساسیت اعضاء به لمس
- فقدان هماهنگی
- فلج یا ضعف عضلات در صورت آسیب دیدن عصب‌های حرکتی
- مشکلات مثانه یا روده در اثر آسیب دیدن عصب‌های خودگردان
تشخیص
پزشک سابقه پزشکی بیمار را برای یافتن علت گزگز دست و پا به دقت بررسی می‌کند و سوالاتی را درباره محیط کار، احتمال ابتلا به HIV یا دیگر بیماری‌های عفونی و سابقه خانوادگی بیماری عصبی می‌پرسد. سپس پزشک معاینه بالینی انجام می‌دهد و برای بررسی دیابت، کمبود ویتامین و نشانه‌های فعالیت غیرعادی سیستم ایمنی دستور آزمایش خون می‌دهد. آزمایش‌های زیر نیز برای تشخیص علت خواب رفتن دست و پا انجام می‌شود:
- نوار عصب و عضله (EMG): در آزمایش نوار عصب و عضله فعالیت الکتریکی عضلات بررسی می‌شود.
- تست هدایت عصبی (NCS): در تست هدایت عصبی، عصب‌ها تحریک می‌شود تا سرعت و قدرت سیگنال عصبی اندازه‌گیری شود.
- پونکسیون کمری: در این آزمایش مایع ضفاف موجود در ستون فقرات کشیده می‌شود تا وجود پادتن‌های مربوط به نوروپاتی محیطی بررسی شود.
- نمونه‌برداری عصبی: مقدار کمی از عصب محیطی از نزدیک مچ پا برداشته می‌شود و زیر میکروسکوپ بررسی می‌گردد.
- توموگرافی رایانه‌ای: سی تی اسکن
- اسکن ام آر آی: تصویربرداری رزونانس مغناطیسی
درمان خواب رفتن دست و پا
بی‌حسی، گزگز و خواب رفتن دست و پا یکی از علائم آزاردهنده و شایع یائسگی است. کنار آمدن با این بی‌حسی و گزگز دست و پا چالشی دشوار است، اما با انجام درمان‌های زیر می‌توان شدت و دفعات بروز علائم را کاهش داد.
استفاده از کمپرس گرم
کمپرس گرم گزگز و خواب رفتن دست و پا را به سرعت تسکین می‌دهد. سرما علت بسیاری از موارد گزگز و بی‌حسی دست و پا است. خنثی کردن این سرما با کمپرس گرم این احساس‌های ناخوشایند را در لحظه از بین می‌برد. بطری آب داغ را داخل حوله بپیچید و آن را روی پا بگذارید یا آن را در دست بگیرید.
آتل
دور مچ دست یا پا آتل ببندید تا ثابت بمانند و فشار روی عصب کمتر شود. بستن آتل به ویژه در صورت احتمال ابتلا به سندرم تونل کارپال مفید است. اگر دچار این سندرم هستید، ارتفاع و فاصله رایانه، میز کار، کیبورد و ماوس را کنترل کنید تا فشار روی کمر، بازوها، مچ دست‌ها، دست‌ها و انگشتان کاهش یابد.
دارو
داروهای نوروپاتی شامل داروهای ضدصرع با دوز پایین، مسکن و حتی ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای می‌شود. عوارض جانبی معمولاً خفیف است، با این حال باید از آنها اطلاع داشت.
طب سوزنی
متخصص طب سوزنی سوزن‌های فلزی ظریفی را در نقاط معینی از پوست وارد می‌کند، این نقاط با توجه به نیازهای خاص هر بیمار تعیین می‌شود. نقاط طب سوزنی گذرگاه‌هایی موسوم به مریدین است که انرژی حیاتی بدن در آنها جریان دارد و بر کل بدن اثر می‌گذارد. حس‌هایی مانند گزگز، مورمور شدن و بی‌حسی با بهره‌گیری از طب سوزنی برطرف می‌شود.
ماساژ درمانی
ماساژ دادن اعضاء گردش خون را افزایش می‌دهد. برای بهره‌مندی از ماساژ می‌توانید به متخصص مراجعه کنید یا خودتان دست‌ها و پاهایتان را ماساژ دهید تا بی‌حسی و گزگز آنها کاهش یابد. ماساژ دادن دست و پا گردش خون را بیشتر می‌کند و به این ترتیب احتمال بروز علائم کاهش می‌یابد.
ورزش‌ها
گاهی اوقات می‌توان با انجام تمرین‌های خاص بی‌حسی و گزگز را از بین برد. در ادامه چند تمرین ساده و موثر را توضیح می‌دهیم.
خم کردن انگشتان
خم کردن انگشتان تمرینی ساده است که گزگز ناشی از بیماری‌هایی مانند آرتروز، کمبود جریان خون یا درد عضلانی را آرام می‌کند. برای انجام این نرمش دست را مقابلتان را بگیرید. همان طور که انگشتانتان نزدیک هم است، آنها را به آرامی رو به پایین خم کنید. مچ دست و کف دست را صاف نگه دارید و فقط انگشتان را خم کنید. چند ثانیه در این حالت بمانید و سپس انگشتان را دوباره صاف کنید. این حرکت را چند بار برای هر دست تکرار کنید.
کشش دست و پا
این کشش رباط‌های ظریف بین انگشتان پا را می‌کشد و بلندتر می‌کند و گردش خون را در پا افزایش می‌دهد. برای انجام این حرکت روی زمین بنشینید و پاها را روی هم بیاندازید. پای راست را با دست راست بگیرید و پا را اندکی به بدن نزدیکتر کنید. انگشتان دست چپ را دور پنجه راست بیاندازید. انگشت‌ها را تا جایی که می‌توانید پخش کنید و پنجه را بکشید. سپس انگشتان را آزاد کنید و پا را با هر دو دست بگیرید. مچ پا را ابتدا در جهت عقربه‌های ساعت و بعد در خلاف جهت بچرخانید.